A Brief history of Thai rice
A Brief history of Thai rice
คนไทยกิน ‘ข้าว’ ในหลายมื้อแทบทุก ๆ วัน แต่เราเคยตั้งคำถามกับสิ่งที่อยู่บนจานมากน้อยแค่ไหนกัน?
ในความรับรู้เรื่องข้าวของผู้คนส่วนใหญ่มักรู้จักมักคุ้นข้าวจากบรรดาข้าวสารบรรจุถุง ตามท้องตลาดเพียงไม่กี่ยี่ห้อ อย่างข้าวเสาไห้ หุ่งขึ้นหม้อ สัมผัสร่วน ไม่เกาะกันเป็นก้อน ข้าวหอมปทุมฯ ที่พัฒนาสายพันธุ์จาก ศูนย์วิจัยข้าวให้ปลูกได้ทั้งปี มีกลิ่นหอมคล้ายข้าวหอมมะลิ
ข้าวหอมมะลิ (Jasmine rice) หรือมีชื่อเรียก ทางการว่าขาวดอกมะลิ ซึ่งเป็นสายพันธุ์ ที่มีกลิ่นที่หอมคล้ายใบเตยเมล็ดเรียวยาว สัมผัสเหนียวนุ่ม ยืนหนึ่งในใจของคนไทยหลายคน และดังไกลไประดับโลกจากการคว้ารางวัลพันธุ์ข้าวที่ดีที่สุดของโลกหลายสมัย จนกลายเป็นภาพจำของ ‘ข้าวไทย’ ที่ยืนอยู่อย่างโดดเด่นท่ามกลางสายพันธุ์ข้าวในประเทศไทยกว่า 20,000 สายพันธ์ุที่เริ่มโดดเดี่ยวสูญหายไปจากสังคมไทย
เราจึงอยากชวนย้อนรอยมองอดีตถึงที่มาที่ไปของ ‘ข้าวหอมมะลิ’ จากการผลักดันส่งเสริมทั้งรัฐไทยและต่างประเทศจนกลายเป็นข้าวที่ครองลิ้นคนไทยในทุกวันนี้
แล้วขีดเส้นใต้ ‘เส้นหนาๆ’ ว่าทำไมข้าวไทย ถึงมีแค่หอมมะลิ ไม่ได้
ชื่อพันธุ์ : ขาวดอกมะลิ 105 (Khow Dok Mali 105)
ชนิด : ข้าวเจ้าหอม
ลักษณะเด่น : เมล็ดเรียวยาว ใส ไม่ขุ่น เมื่อหุงสุกจะมีสัมผัสเหนียวนุ่ม ไม่แข็งกระด่าง มีกลิ่นหอมที่คล้ายใบเตย แม้ว่าจะชื่อว่าหอมมะลิก็ตาม (เป็นการบรรยายว่าขาวเหมือนดั่งดอกมะลิ)
แหล่งเพาะปลูก : กว่า 80% เนื้อที่เพาะปลูก อยู่ในภูมิภาคตะวันออกเฉียงเหนือ
สุนทร สีหะเนิน อดีตเจ้าพนักงานข้าว รวบรวมพันธุ์ข้าวจาก อ.บางคล้า จ.ฉะเชิงเทรา เมื่อพ.ศ.2498 นำมาคัดพันธุ์และทดลองปลูกในสถานีข้าวจากตัวอย่างทั้งหมด 199 รวง จนค้นพบรวงที่ 105 อันเป็นที่มาของพันธุ์ ‘ขาวดอกมะลิ 105‘
ต่อมา พ.ศ.2502 คณะกรรมการพิจารณาพันธุ์ประกาศให้พันธุ์ข้าวหอมมะลิ โดยชื่อทางการว่า ‘ขาวดอกมะลิ 4-2-105’ (4-อำเภอที่ 4 คืออำเภอบางคล้า, 2- พันธุ์ข้าวที่ 2, 105-รวงข้าวมี 105 ที่เลือกพันธุ์ออกมา)
ที่มา : ศิลปวัฒนธรรม
ข้าวหอมมะลิพันธุ์แท้ต้องมี ‘เครื่องหมายพนมมือ’ ที่รับรองโดยกรมการค้าภายใน กระทรวงพาณิชย์
โดยมีมาตราฐาน ดังนี้
1) มีข้าวหอมมะลิมากกว่า > 92%
2) ลักษณะเมล็ดยาว มีความขาวและท้องไข่น้อย (อัตราส่วน 3.2×1)
3) ปริมาณอมิโลส 13-18% และระดับความชื้นน้อยกว่า <14%
ที่มา : กรมการค้าภายใน
ย้อนดูเส้นทางข้าวไทย กว่า ‘หอมมะลิ’ จะครองลิ้นไทย
ข้าวป่าที่เก่าแก่สุดในโลก ค้นพบเมล็ดข้าวป่าที่เก่าแก่ที่สุดในโลก ณ ถ้ำปุงฮุง จ.แม่ฮ่องสอน
ค้นพบเครื่องมือโลหะ แกลบข้าวในภาชนะดินเผา และภาพเขียนสีผนัง ณ แหล่งโบราณคดีบ้านเชียง จ.นครราชสีมา
ร.5 โปรดเกล้าฯ ให้มีการจัดงานประกวดพันธุ์ข้าวที่เมืองธัญญบุรี เพื่อค้นหาข้าวพันธุ์ดีมาใช้ทำเมล็ดพันธุ์
ก่อตั้งสถานีทดลองข้าวแห่งแรกของไทย (ปัจจุบันคือศูนย์วิจัยข้าวปทุมธานี) ที่มีหน้าที่วิจัยและปรับปรุงพันธุ์ข้าวไทยจนถึงปัจจุบัน
งานประกวดข้าวโลก (World Grain Exhibition & Conference) ที่ประเทศแคนาดา ข้าวพันธุ์ปิ่นแก้วคว้ารางวัลชนะเลิศ จาก 176 สายพันธุ์ข้าวที่ทั่วโลกส่งเข้าประกวด
ผู้เชี่ยวชาญด้านพันธุ์พืชจากสหรัฐฯ ถูกส่งมาเข้าร่วมวิจัยข้าวในประเทศไทย และอบรมให้ความรู้กับบุคลากรของไทย
ยกระดับจากแผนก ‘กองการข้าว’ ยกระดับขึ้นสู่ ‘กรมการข้าว’
สุนทร สีหะเนิน อดีตพนักงานข้าว สังกัดกองข้าว กรมกสิกรรม ผู้ซึ่งได้รับการอบรมกับผู้เชี่ยวชาญจากสหรัฐฯ เก็บตัวอย่างพันธุ์ข้าว อ.บางคล้า จ.ฉะเชิงเทรา จนนำมาซึ่งการรับรองพันธุ์ข้าวหอมมะลิ หรือข้าวขาวดอกมะ
รัฐบาลสหรัฐฯ เพื่อวิจัยและพัฒนาผลผลิตข้าวทั่วโลก ร่วมมือกับกรมการข้าวไทยในการปรับปรุงพันธุ์ข้าว และพัฒนาบุคลากรนักวิจัยข้าวไทย
ประเทศไทยไทยส่งออกข้าวหอมมะลิไปขายในตลาดโลกได้เป็นครั้งแรก โดยมีคู่ค้าคนสำคัญคือ อเมริกา, จีน, ยุโรป, ไต้หวัน, ฮ่องกง, สิงคโปร์ เป็นต้น
พล.อ.ชวลิต ยงใจยุทธ (ผบ.ทบ.สมัยนั้น) ผลักดันโครงการ 'อีสานเขียว' ตามพระราชดำริชองในหลวง เพื่อปรับปรุงพื้นที่บริเวณวันออกเฉียงเหนือ โดยทุ่งกุลาร้องไห้ ที่มีพื้นที่ 1.76 ล้านไร่ คลอบคลุมมากถึง 5 จังหวัดก็ได้รับการส่งเสริมให้ปลูกข้าวดอกมะลิ 105 ด้วย
ข้าวหอมมะลิไทย (Thai jasmine rice) คว้าแชมป์ข้าวรสชาติที่ดีที่สุดในโลก หรือ World’s Best Rice Award เป็นครั้งแรก
เนื้อที่เพาะปลูก ‘ข้าวหอมมะลิ’
คิดเป็น
ของเนื้อที่เพาะปลูกข้าวทั้งหมดของไทย
ที่มา : สำนักงานเศรษฐกิจการเกษตร
กรมการข้าวรับรอง
ในประเทศไทยมีข้าวทั้งหมด
ข้าวถุงตามท้องตลาดมีเพียง
*หมายเหตุ : ข้อมูลจากการสัมภาษณ์ศูนย์วิจัยข้าวปทุมธานี
และการสำรวจข้าวบนชั้นวางในห้างสรรพสินค้า
คุณลักษณะ : สัมผัสเนื้อแน่น หนึบนิดๆ รสหอมกลมกล่อม
จับคู่อาหาร : หุงเป็นข้าวสวย หรือข้าวต้ม เหมาะกับทานอาหารประเภทคั่ว ทอด ย่าง
Origin :อำนาจเจริญ
คุณลักษณะ : สัมผัสกรอบนอก นุ่มใน กลิ่นหอมคลายข้าวโพดต้ม
จับคู่อาหาร : หุงเป็นข้าวสวย หรือข้าวต้ม เหมาะกับทานอาหารประเภทผัดรสจัด
Origin :สุรินทร์
คุณลักษณะ : สัมผัสร่วน ไม่หนึบจับเป็นก้อน เมื่อหุงแล้วเมล็ดจะยาวขึ้น 3 เท่าตัว
จับคู่อาหาร : หุงเป็นข้าวสวย กินกับอาหารประเภทแกง หรือทำเป็นข้าวผัดแล้วข้าวไม่เละ
Origin :สุพรรณบุรี
คุณลักษณะ : สัมผัสหนึบหนับคล้ายข้าวญี่ปุ่น เปลือกไม่แข็งกระด้าง กรอบนอกนุ่มใน รสชาติหอมหญ้าอ่อนๆ และมีกากใยสูงช่วยเรื่องระบบขับถ่าย
จับคู่อาหาร : หุงเป็นข้าวสวย หรือข้าวต้ม เหมาะกับอาหารคั่ว ทอด ย่าง
Origin :สกลนคร
คุณลักษณะ : สัมผัสหนึบหนับคล้ายข้าวญี่ปุ่น เปลือกไม่แข็งกระด้าง กรอบนอกนุ่มใน รสชาติหอมหญ้าอ่อนๆ และมีกากใยสูงช่วยเรื่องระบบขับถ่าย
จับคู่อาหาร : หุงเป็นข้าวสวย เหมาะกับอาหารประเภทน้ำแกงข้น หรือจะใช้แทนข้าวญี่ปุ่นก็เข้ากัน
Origin :สกลนคร
คุณลักษณะ : เคี้ยวเพลินเหนียวหนึบหนับ รสสัมผัสคล้ายการกินข้าวโพดข้าวเหนียว กินน้อยแต่อิ่มนาน ด้วยค่าดัชนีนำตาลต่ำ เหมาะกับคนรักสุขภาพ
จับคู่อาหาร : หุงเป็นข้าวสวย หรือข้าวต้ม เหมาะกับอาหารคั่ว ทอด ย่าง
Origin :ยโสธร, อำนาจเจริญ
A1 : ข้าวหอมมะลิ ตอบโจทย์การทำเกษตรแบบสมัยใหม่ ที่ปลูกข้าวเป็นแปลงขนาดใหญ่ง่ายต่อการดูแลกว่า การปลูก ‘ข้าวพื้นเมือง’ ที่อาศัยการดูแลต่างกันในแต่ละสายพันธุ์
A2 : คนไทยมีภาพจำ ข้าวในอุดมคติ คือหอมมะลิไปแล้ว ก็รสชาติมันอร่อยดีอยู่แล้ว แล้วจะไปเปลี่ยนมันทำไม
ข้าวหอมมะลิ หรือขาวดอกมะลิ 105 เป็นพันธุ์ข้าวนิยมปลูกทางภาคอีสาน แม้จะเป็นพันธุ์ที่หอมอร่อย ตรงกับความต้องการของตลาด แต่ในขณะเดียวกันก็เป็นพันธุ์ที่อ่อนแอต่อโรคและแมลง อย่างโรคไหม้จากเชื้อรา ที่ชาวนาต้องสูญเสียต้นข้าวจากโรคนี้ไปมากถึง 5-10% ของผลผลิตทั้งหมด และยากต่อการต้านทาน เนื่องจากเชื้อโรคสามารถพัฒนาตัวเองได้เอง
จากรายงานของสถาบันวิจัยสังคม ม.ขอนแก่นพบว่าสภาวะโลกร้อนสร้างผลกระทบกับการปลูกข้าวขาวดอกมะลิอย่างชัดเจน โดยส่งผลให้ผลผลิตข้าวหอมมะลิลดลงกว่า 45% จากปัญหาความไม่แน่นอนของน้ำฝนในพื้นที่ดังกล่าว ที่ทำให้เกิดสภาพน้ำท่วมสลับกับสภาพความแล้งปั่นป่วนตลอดทั้งปี
ของคาร์บอนฟูตปริ้นท์รวม
อยู่ในขั้นตอนการปลูกเนื่องจาก การปลูก ‘ข้าวหอมมะลิ’ ในระบบนาน้ำขังมีเศษทรากพืชจำนวนมากถูกย่อยสลายภายในน้ำ ซึ่งก่อให้เกิดเป็น ‘ก๊าซมีเทน’ ซึ่งมีความรุนแรงกว่าการปล่อยก๊าซคาร์บอนไดออกไซต์ ถึงกว่า 34 เท่า
ที่มา :คาร์บอนในข้าว
เปลี่ยนระบบการจัดการน้ำ
ด้วยการผันน้ำไม่ท่วมขังต่อเนื่อง หรือเรียกว่า ‘การทำนาเปียกสลับนาแห้ง’ ที่จะช่วยลดการปล่อยก๊าซเรือนกระจกลงได้กว่า 50% และการจัดการฟางและซังข้าวอย่างถูกวิธี
ส่งเสริมการปลูกข้าวพันธุ์พื้นเมือง อย่าง ‘ข้าวเบา’ ที่อายุสั้น เก็บเกี่ยวไว หรือ ‘ข้าวไร่’ ที่ไม่ต้องอาศัยการปลูกแบบนาน้ำท่วมขัง
ที่มา : TCNN